بازخوانی سفرنامه ها به منظور مطالعه معماری گرمابه ها در تاریخ ایران

بدون شک، سفرنامه‌ها یکی از مهم‌ترین اسناد موجود درباره تاریخ ایران هستند که ترجمه، بازخوانی و تحلیل مطالب آن‌ها می‌تواند در روشن شدن نقاط تاریک پیشینه ما کمک شایانی بنماید. به جهت قلّت منابع مکتوب، در ضرورت و اهمیت تدقیق در بازخوانی سفرنامه‌ها، نمی‌توان تردیدی روا داشت. همچنین می‌دانیم که از حمام‌های قدیمی، آثار چندانی بر جای نیست زیرا بنا به دلایل گوناگون، حمام‌ها از آسیب­پذیر‌ترین گونه‌های معماری هستند که همواره مورد تغییر یا تخریب قرار گرفته‌اند. به همین دلیل، اشارات موجود در سفرنامه‌ها، اهمیتی دو چندان می‌یابند. مقاله حاضر، برخی از مهم‌ترین سفرنامه‌ها را با نگاهی تحلیلی و تطبیقی، در جستجوی وجوه معمارانه گرمابه‌ها پیموده؛ و وجوه مردم‌شناختی حمام‌ها را به فرصتی دیگر وانهاده است. روش پژوهش، روش تاریخی است. از منظر هدف نیز پژوهش حاضر را می‌توان یک تحقیق توصیفی تطبیقی دانست. در گردآوری اطلاعات نیز شیوه کار بر مطالعه اسنادی و کتابخانه‌ای استوار است. نتایج حاصل نشان می‌دهد که در سفرنامه‌های مورد بررسی، ۲۸۱ بار به وجوه گوناگون معماری حمام‌ها اشاره شده است. مجموعه سفرنامه‌های ناصرالدین شاه با ۳۴، سفرنامه پولاک با ۲۶، و سفرنامه دروویل با ۲۴ مورد اشاره، دارای بیشترین فراوانی درباره معماری حمام‌ها هستند.